Rosa Rosenstein

Urodzona w Berlinie w 1907 roku Rosa Rosenstein, córka krawca, wcześnie porzuciła szkołę, aby pracować w firmie ojca. Wkrótce po dojściu nazistów do władzy w 1933 r. większości członków jej rodziny udało się wyjechać z Niemiec do Palestyny. Ona została w Niemczech z mężem Michaelem Weiszem i ich córkami, Bessy i Lilly. W 1939 roku rodzina uciekli na Węgry, do ojczyzny Michaela, gdzie po pewnym czasie oboje zostali internowani. Udało im się zdobyć wizy emigracyjne dla córek do Palestyny. Mąż Rosy, Michael, zmarł w obozie pracy w ZSRR. Rosa przetrwała do końca wojny w Budapeszcie. Wraz z drugim mężem Alfredem i synem Georgiem zamieszkała po wojnie w Wiedniu, tam zmarła w 2005 roku.

Herstoria i fotografie Streszczenie Cały wywiad

Rosa Rosenstein urodziła się w Berlinie w 1907 roku w żydowskiej rodzinie imigrantów z Galicji. Jej ojciec był krawcem i pracował w domu, a w późniejszych latach został właścicielem hurtowni odzieży męskiej i kilku sklepów w Berlinie. Matka Rosy chodziła do szkoły jedynie przez rok, podczas gdy jej siedmiu braci studiowało, ponieważ ich rodzice nie uważali, że edukacja nie jest dziewczętom potrzebna. Jednak nauczyła się czytać i pisać i była molem książkowym, podobnie jak jej córka Rosa. Rosa była najstarszą z czworga rodzeństwa. Miała dwie siostry, Betty i Ernę, oraz jednego brata, Arthura, którego rodzina nazywała Anschi.
W wywiadzie przeprowadzonym przez Centropę w 2002 roku Rosa opowiadała, że jej rodzinie dobrze się żyło w Berlinie. Mieszkali w czteropokojowym mieszkaniu na Templiner Strasse i nigdy niczego im nie brakowało. Latem Rosa i jej przyjaciele pływali i wiosłowali po berlińskich jeziorach. Jako dziecko Rosa nie dbała szczególnie o swój wygląd i ubrania, za co karciła ją matka. Rodzinny dom Rosy był koszerny a rodzice regularnie chodzili do synagogi.

Rosa chodziła do żydowskiej szkoły dla dziewcząt w Berlinie i nie miała zbyt wielu nieżydowskich przyjaciół. W wieku piętnastu lat musiała jednak opuścić tę szkołę na polecenie ojca, aby przez rok uczęszczać do akademii handlowej, a następnie pracować w jego zakładzie krawieckim. Tam Rosa poznała swojego pierwszego męża, Michaela Weisza, który pochodził z Węgier i także był krawcem. Mniej więcej rok później Rosa i Michi pobrali się w Nowej Synagodze przy Oranienburger Straße w Berlinie. Ich pierwsza córka, Bessy, urodziła się w 1929 r., a Lilly w 1933 r. Rosa wspominała, że drugiego dziecka nie planowała.

Całe rodzeństwo Rosy wyemigrowało do Palestyny na początku lat 30. XX wieku. Po tym, jak ojciec Rosy został na krótko deportowany do Polski w 1938 roku po „Nocy Kryształowej”, jej rodzice zdecydowali się na natychmiastowy wyjazd do Palestyny. Wtedy Rosa po raz ostatni widziała ojca, który zmarł w 1947 roku. Kiedy sytuacja Żydów w Niemczech pogorszyła się, Rosa i jej mąż Michi wyjechali do Budapesztu, gdzie mieszkała i prowadziła własną piekarnię rodzina Michiego. Na wszelki wypadek Rosa organizowała jednak zezwolenia na wjazd do Palestyny dla ich córek. 

Na Węgrzech Rosa została dwukrotnie aresztowana: za pierwszym razem ona i jej córki trafiły do obozu dla internowanych, podczas gdy jej mąż znalazł się w podobnym obozie dla mężczyzn. Kiedy rodzice Rosy napisali, że przyjęliby Bessy i Lilly do swojego domu w Palestynie, Rosa i Michi przyjęli ofertę i odesłali swoje córki do dziadków. Rosa, mimo internowania, mogła odprowadzić córki na dworzec. Niedługo potem została czasowo zwolniona z obozu. Michi nie odzyskał wolności  - zmarł deportowany do Kijowa do robót przymusowych.

Rosa została wtedy wdową. Po drugim aresztowaniu i internowaniu w budapeszteńskim więzieniu wraz z 400 innymi Żydówkami, Rosa uniknęła deportacji tylko dlatego, że nie było wystarczającej liczby pociągów. Szukając schronienia, udała się do znajomego, gdzie poznała swojego drugiego męża, wiedeńczyka Alfreda Rosensteina. W styczniu 1945 r., a więc na dwa tygodnie przed wyzwoleniem Budapesztu przez Armię Czerwoną, urodził im się syn Georg. 

Gdy wojna się skończyła, Alfred i Rosa zastanawiali się, dokąd się udać: Rosa chciała pojechać do Palestyny, aby być z córkami i rodzicami, ale Alfred argumentował, że nie ma odpowiedniego zawodu, aby tam zarobić na życie. Chciał pojechać do Austrii, aby wystąpić o odszkodowanie za rodzinną restaurację w Wiedniu, która została odebrana w ramach „aryzacji”. Jednak trzech austriackich sędziów odrzuciło pozew, a Alfred nie dostał ani grosza. Para nadal przebywała w Wiedniu, podczas gdy matka i córki Rosy pozostały w nowo powstałym państwie Izrael. Jej syn Georg, również przeprowadził się do Izraela, aby zamieszkać w kibucu.

Alfred zmarł w 1961 roku. Rosa zmarła w Wiedniu w lutym 2005 roku. Powiedziała, że nigdy nie lubiła Austriaków, natomiast lubiła odwiedzać Berlin. Nigdy nie mogła się jednak zmusić do odwiedzenia swego starego rodzinnego domu przy Templiner Straße.

Read another story

  • Vera Szekeres-Varsa

    Vera Szekeres-Varsa, wszechstronnie wykształcona intelektualistka, urodziła się w Budapeszcie, w tym mieście przeżyła Holokaust i spędziła większość swojego życia po zakończeniu wojny. Opowiada o swoich doświadczeniach sprzed i z czasów wojny, ale także o powojennych latach w komunistycznym kraju.
    Poznaj jej historię
    01
  • Lisa Pinhas

    Lisa Pinhas

    Lisa Pinhas, grecka Żydówka z Salonik, była jedną z pierwszych w Grecji kobiet ocalałych z Holokaustu, które podzieliły się swoimi wspomnieniami. Lisa przywołuje żywe obrazy swoich doświadczeń w nazistowskich obozach koncentracyjnych.
    Poznaj jej historię
    02
  • Rosl Heilbrunner

    Przeżyła Holokaust zmieniając tożsamość. Przez pierwsze lata istnienia frankistowskiego reżimu w Hiszpanii, wobec prześladowań i zagrożenia ze strony gestapo, Rosl Heilbrunner wraz z mężem i synami starała się przetrwać, przybierając inną tożsamość.
    Poznaj jej historię
    03
  • Irena Wygodzka

    Nazywam się Eni Wygodzka z domu Beitner. Erna to imię używane w dokumentach, w dowodzie osobistym, ale zarówno moi przyjaciele, jak i rodzina zawsze mówili do mnie Eni. Jedna z kuzynek nazywała mnie Koziula, bo byłam taka dzika i niespokojna... Irena - to było dopiero po powrocie do Polski w...
    Poznaj jej historię
    04
  • Katarína Löfflerová

    Katarína Löfflerová, ocalała z Holokaustu, przeszła przez kilka nazistowskich obozów koncentracyjnych. Wychowana w wielokulturowym i wielojęzycznym otoczeniu, biegle posługiwała się kilkoma językami. Przez niemal całe życie mieszkała jednak w Bratysławie i sama o sobie mówiła, że jest "środkowoeuropejska".
    Poznaj jej historię
    05
  • Ludmila Rutarova

    Ludmila Rutarova, ocalała z Holokaustu pochodząca z Pragi, przeżyła Terezin, Auschwitz oraz Bergen-Belsen, by po wojnie powrócić do Pragi, odbudować swoje życie i założyć rodzinę.
    Poznaj jej historię
    06
06